Przedawnienie roszczeń o zapłatę składki lub jej raty z umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

Lata 2008-2009, czas kryzysu finansowego i gospodarczego, to okres wzmożonej windykacji należności przysługujących przedsiębiorcom, również w sferze zobowiązań wynikających z umów ubezpieczenia.

W bieżącym roku Biuro Rzecznik Ubezpieczonych odnotowało liczne zapytania dotyczące problematyki dopuszczalności dochodzenia roszczeń o zapłatę zaległej raty składki, w szczególności z umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Przedmiotem pytań konsumentów były trzy zasadnicze kwestie: Czy zakład ubezpieczeń lub firma windykacyjna może żądać zaległej raty składki z tytułu umowy ubezpieczenia OC zawartej kilka lat temu, w szczególności jeśli w trakcie jej obowiązywania został sprzedany pojazd mechaniczny?

Czy istnieje możliwość skutecznego uchylenia się od takiego wezwania do zapłaty? Wreszcie, czy firma windykacyjna jest uprawniona do żądania zapłaty tej wierzytelności, skoro umowa ubezpieczenia OC została zwarta z zakładem ubezpieczeń?

Celem niniejszego artykułu będzie więc przybliżenie problematyki prawnej dopuszczalności i skuteczności żądania zapłaty zaległej składki lub jej raty z tytułu umów obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, zawieranych w latach 2001 - 2006.

W pierwszej kolejności należy wyraźnie oddzielić zagadnienie dopuszczalności żądania zapłaty przedawnionej składki (lub jej raty) od potencjalnej skuteczności prawnej takiego żądania. Prawo cywilne nie zabrania wierzycielowi dochodzenia względem dłużnika przedawnionego długu. Wierzyciel może więc kierować propozycję zapłaty lub uznania zobowiązania przeterminowanego. Również przepisy prawa karnego nie uznają takiego zachowania za przestępstwo. Ewentualnym sankcjom podlegają niektóre formy (sposoby) windykacji roszczeń, w tym także roszczeń przedawnionych.

Prawo cywilne nie zabrania także dłużnikowi zapłaty jego zaległego a przedawnionego długu. Jednakże wieloletnia bezczynność wierzyciela w dochodzeniu swoich praw (np. żądania zapłaty składki) umożliwia dłużnikowi skuteczne uchylenie się od zapłaty długu poprzez skorzystanie z instytucji przedawnienia roszczenia.

Umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest umową cywilnoprawną, której zasady zawierania, przedmiot oraz prawa i obowiązki stron tej umowy, uregulowane są aktualnie przez przepisy ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych[1], a także przez przepisy Kodeksu cywilnego[2]. Dla umów zawieranych w latach 2001-2003 zastosowanie, oprócz Kodeksu cywilnego, znajdują przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 roku w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów[3].

Ogólnie rzecz ujmując przez zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego odszkodowania za szkody powstałe w związku z ruchem tego pojazdu, zaś posiadacz pojazdu mechanicznego zobowiązuje się do zapłaty składki. Umowa obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest więc umową odpłatną. Przesądza o tym obowiązek posiadacza pojazdu mechanicznego do zapłaty na rzecz ubezpieczyciela składki ubezpieczeniowej.

Termin do zapłaty składki za udzieloną ochronę co do zasady określony jest w umowie ubezpieczenia OC lub niekiedy wyznaczony jest przez przepis art. 813 §2 k.c.  Zakład ubezpieczeń i posiadacz pojazdu mechanicznego mogą umówić się, iż składka będzie opłacana w ratach oraz określić dzień, w którym powinna nastąpić zapłata określonej raty składki. Jeżeli ubezpieczający nie zapłaci raty składki w umówionym dniu to zakład ubezpieczeń może wezwać do jej zapłaty wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. W sytuacji, gdy posiadacz pojazdu mechanicznego (dłużnik) dobrowolnie nie zechce zapłacić swojego długu, to wierzyciel (zakład ubezpieczeń) może skierować swoje żądanie na drogę postępowania sądowego - do przymusowej egzekucji.

Prawna możliwość żądania zapłaty składki lub jej raty od strony normatywnej określana jest mianem roszczenia. Powstanie, a następnie istnienie tego roszczenia nie oznacza jednak, że zakład ubezpieczeń lub przedsiębiorca działający w imieniu i na rzecz ubezpieczyciela albo podmiot który nabył od niego dług może zawsze skutecznie domagać się jego zapłaty. W szczególności, jeżeli żądanie takie zostało sformułowane po upływie wielu lat od dnia zawarcia umowy ubezpieczenia OC i zobowiązania się ubezpieczającego do zapłaty składki za udzieloną ochronę ubezpieczeniową. Prawo cywilne przewiduje bowiem instytucję, która powoduje powstanie niekorzystnych skutków prawnych dla wierzyciela na skutek upływu czasu i niewykonania przez niego przysługujących mu uprawnień. Jest nią tzw. instytucja przedawnienia.

Celem instytucji przedawnienia jest stabilizowanie stosunków prawnych i gwarantowanie ich pewności. Dopuszczenie możliwości realizowania roszczeń bez jakiegokolwiek ograniczenia w czasie prowadziłoby do sytuacji, w której strony stosunku prawnego (np. umowy ubezpieczenia) pozostawałyby przez dziesiątki lat w niepewności co do swojej sytuacji prawnej[4]. Przedawnienie jest więc instytucją prawną, która ogranicza w czasie możliwość skutecznego dochodzenia roszczeń majątkowych wynikających ze stosunków cywilnoprawnych. Ustawodawca uznał bowiem, że nie ma uzasadnionych powodów, aby dbać o interes wierzyciela, który zachowuje się bezczynnie.

Jeżeli chodzi o przedmiot przedawnienia, to zgodnie z art. 117 §1 k.c. przedawnieniu ulegają - z nielicznymi wyjątkami - roszczenia majątkowe[5]. Roszczenie o zapłatę składki lub jej raty jest roszczeniem majątkowym, w związku z powyższym instytucja przedawnienia ma zastosowanie również do roszczeń z umowy ubezpieczenia, w tym z umowy OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Zasadniczy skutek prawny przedawnienia polega na tym, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko, któremu przysługuje roszczenie (dłużnik) może uchylić się od jego zaspokojenia podnosząc zarzut przedawnienia (art. 117 §2 k.c.). Podniesienie zarzutu przedawnienia (tzw. zarzutu peremptoryjnego) w sytuacji zawisłości sporu powoduje, że roszczenie już nie może być skutecznie dochodzone. Dotyczy to nie tylko roszczenia głównego (np. raty składki), ale i odsetek za opóźnienie[6]. Przedawnienie roszczenie uniemożliwia też dochodzenie przedawnionego roszczenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast. k.c.), gdyż stanowiłoby to niedopuszczalne obejście przepisów prawa.

Bardzo ważne jest przy tym to, że sąd uwzględnia upływ terminu przedawnienia jedynie na zarzut dłużnika, przeciwko któremu przysługuje przedawnione roszczenie. Jeżeli więc po upływie terminu przedawnienia wierzyciel wniesie do sądu powództwo oparte na przedawnionym roszczeniu, a pozwany - dłużnik podniesie zarzut przedawnienia, sąd oddali powództwo. Gdy dłużnik zachowa się biernie i nie podniesie zarzutu przedawnienia, sąd rozpatrzy powództwo tak, jakby przedawnienie nie nastąpiło. W świetle przepisów kodeksu postępowania cywilnego, sąd nie może uwzględnić zarzutu przedawnienia roszczenia z urzędu. Nie ma tu żadnego znacznie przyczyna nieskorzystania przez dłużnika z prawa do podniesienia tego zarzutu. Przepis art. 117 §2 k.c. pozostawia tą decyzję wyłącznie samemu dłużnikowi, ponieważ to tylko on ma prawo powołania się na przedawnienie roszczenia albo na zrzeczenie się tego prawa.

Skuteczne skorzystanie z zarzutu przedawnienia jest możliwe po zakończeniu biegu przedawnienia dla określonego roszczenia majątkowego. W przypadku roszczenia o zapłatę składki lub jej raty, termin przedawnienia wskazany jest w przepisie art. 819 §1 k.c. Zgodnie z tym przepisem „roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech".  Na marginesie, przez termin przedawnienia  należy rozumieć granice czasowe (okres), w których dłużnik może skutecznie żądać spełnienia określonego świadczenia, w tym drodze przymusu państwowego (skierowanie sprawy do sądu i następnie do egzekucji komorniczej). Ważne jest również to, że terminy przedawnienia roszczenia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną np. w drodze umowy.

Dla ustalenia od kiedy można skutecznie podnieść zarzut przedawnienia roszczenia istotnym jest określenie początku biegu przedawnienia. Zgodnie z art. 120 §1 k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Wymagalność występuje sytuacji, w której wierzyciel uzyskuje prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Jest to stan potencjalny, o charakterze obiektywnym, którego początek zbiega się z chwilą uaktywnienia się wierzytelności. Roszczenia mogą uzyskać przymiot wymagalności w dniu oznaczonym przez ustawę lub przez czynność prawną (np. umowę) albo w dniu wynikającym z właściwości zobowiązania, w tym też niezwłocznie po jego powstaniu. Termin wymagalności roszczenia o zapłatę składki lub jej raty z tytułu umowy ubezpieczenia OC określony jest co do zasady przez postanowienia zawartej umowy. Najczęściej wymagalność roszczenia o jej zapłatę powstanie w dniu, w którym posiadacz pojazdu mechanicznego zobowiązał się do jej uiszczenia.

Przed ustaleniem, czy nastąpiło przedawnienie roszczenia należy także ustalić, czy nie doszło do tzw. przerwania jego biegu. Zgodnie bowiem z art. 123 §1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się: 1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem powszechnym, przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia; 2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenia przysługuje; 3) przez wszczęcia mediacji, o której mowa art. 1811 - 18315 k.p.c.

• Telefon z windykacji
  2012-01-17 22:57 wtorek ~ANTYWARTA | [+] odpowiedz
  Firma warta za pośrednictwem windykatora próbuje odemnie wyciągnąć 2 skladkę ubezpieczenia. W telefonicznej rozmowie pani ostro domagała sie potwierdzenia wypowiedzenia umowy ubezpieczenia sprzed kilk... czytaj dalej »
• Link4 wyłudza nienależne opłty OC (6)
  2011-03-26 13:58 sobota ~Aleksander Bielawski | [+] odpowiedz
  Link4 przez pare lat czeka, aż spokojny kierowca , bo nic niema na sumieniu pozbędzie sie potwierdzeń wpłaty, albo potwierdzenia z POCZTY, że wysłał wypowiedzenie umowy bo przechodzi do innego lepsze... czytaj dalej »
  Zobacz odpowiedzi (6)
• Tylko nie link 4 !
  2011-03-02 20:40 środa ~stefan | [+] odpowiedz
  ubezpieczajcie sie wszedzie tylko nie link 4 !!!